Stel je voor: je wandelt door de tropische regenwouden van Costa Rica. De zon brandt door het bladerdak en je wordt omringd door onbekende geluiden. Het ritselen van bladeren, het gefluit van exotische vogels en de mogelijke aanwezigheid van onbekende dieren in de verte. Je voelt je één met de natuur. Dan, plotseling, zie je iets glinsteren tussen de bladeren op de bosgrond. Het duurt even voordat je realiseert wat het is: een slang! Rustig verscholen in het tapijt van bruintinten. Je hart maakt een sprongetje, maar in plaats van paniek voel je een vreemde nieuwsgierigheid. Wat doe je? Een moment van verstilling. Je blijft kalm, ademt in en observeert dit mysterieuze dier van een afstandje. Het is een moment van pure fascinatie.
Veel mensen denken dat een ontmoeting met een slang altijd gevaarlijk is. Maar is dat wel zo? Je bent misschien wel benieuwd hoe het zit met slangen als je naar Costa Rica op reis gaat.
We hebben allemaal wel eens die ene horrorfilm gezien waarin de slang het ultieme gevaar is. Klaar om je leven in één hap te beëindigen. Maar de realiteit is heel anders. In feite, misschien wil je die ontmoeting met een slang zelfs wel omarmen. Bij wijze van spreken dan. Of in ieder geval het gevoel van pure verwondering delen, zoals ik dat vaak doe. Maar voordat we dat gevoel kunnen delen, moeten we eerst de angsten en misverstanden die we over deze fascinerende dieren hebben onder de loep nemen.
Geschreven door Ernest Minnema
Veel mensen hebben angst voor slangen. Dat is een feit. Slangen worden vaak gepresenteerd als agressieve, of op z’n minst zeer defensieve, dieren die erop uit zijn om ons schade te berokkenen. Zelfs getrainde, lokale gidsen vinden het vaak het mooist om spectaculaire verhalen over het gevaar van deze dieren te vertellen. Maar is dat wel terecht? Waarom krijgen we kippenvel bij de gedachte aan een slang, terwijl we bij het zien van een hond misschien eerder een hand uitsteken om contact te maken? Het is niet zozeer de slang zelf, maar de onzekerheid en het onbekende dat angst oproept. Slangen hebben geen gezicht dat emoties weerspiegelt, geen ogen die hun intenties verraden. Ze zijn mysterieus. En dat mysterie maakt ze ongrijpbaar en dus eng.
Als je ooit een slang hebt gezien, dan weet je misschien al dat ze veel rustiger zijn dan we denken. Het idee dat slangen altijd op de loer liggen om toe te slaan, is vaak een overdreven weergave die de werkelijkheid niet weerspiegelt. De meeste slangen willen gewoon hun eigen ding doen en jou met rust laten. Ze zijn geen agressieve jagers die op zoek zijn naar een menselijk slachtoffer. Daarom is het vaak juist de manier waarop wij met slangen omgaan die het risico vergroot.
Veel mensen denken dat de meeste slangen giftig zijn. Mijn eerste reactie is dan meestal om te zeggen dat dat simpelweg niet waar is. Maar is dat wel zo? Daar ga ik hier beneden verder op in. Voor nu is het belangrijk om te weten dat de overgrote meerderheid van slangen volkomen ongevaarlijk is voor ons mensen. Het gevaar zit hem vaak in hoe we als mensen met deze dieren omgaan. Als je bijvoorbeeld een slang per ongeluk aanraakt, op hem trapt of anderszins zijn persoonlijke ruimte binnendringt dan kan dit als een bedreiging worden gezien. De slang voelt zich gedwongen tot verdediging. Maar zolang je de slang met rust laat is de kans klein dat er iets gebeurt. Het grootste risico komt vaak van de mensen zelf, die uit paniek of nieuwsgierigheid de slang in een defensieve situatie kunnen brengen.
Een slang kan giftig zijn, maar dat betekent niet per se dat hij gevaarlijk is voor jou als mens. Veel van de slangen met het giftigste gif komen zelden in contact met mensen en vluchten het liefst als ze menselijke activiteit waarnemen. Deze slangen zijn dus extreem giftig, maar eigenlijk niet gevaarlijk.
Het gevaar van een slang ligt dus niet altijd in de potentie van zijn gif, maar in het risico van onverwachte ontmoetingen en ons gebrek aan begrip van hun gedrag.
De term ‘gevaarlijk’ is eigenlijk best subjectief. Wat maakt een slang gevaarlijk? Het potentiële gevaar van een slang hangt van verschillende factoren af. Het type gif, hoe vaak de slang in contact komt met mensen en de manier waarop de slang reageert op verstoringen. En misschien nog wel meer van hoe jij je gedraagt in de aanwezigheid van de slang. Dit maakt het moeilijk om te zeggen welke slang nu écht het gevaarlijkst is, want het draait vaak om de omstandigheden.
Er zijn drie belangrijke factoren die bepalen hoe gevaarlijk een slang is:
Toch is het ook belangrijk om te verduidelijken wat we precies bedoelen met “giftig”. Vaak gebruiken we de term “giftig” in de context van slangen enkel voor twee families: de cobra’s en adderachtigen (Elapidae en Viperidae). Maar de realiteit is dat er veel meer slangen in andere families zijn die officieel ook als giftig worden beschouwd. Eigenlijk de meerderheid.
Vrij vertaald komt dit neer op: “Een vloeistof die door een dier wordt geproduceerd, die via een wond in een ander dier wordt overgebracht en die de biologische processen in dat dier verstoort.” Simpel gezegd betekent dit dat de meeste slangen eigenlijk giftig zijn, omdat hun beet stoffen bevat die de biologie van hun prooi verstoren.
Waarom richten we ons dan zo vaak alleen op de cobra’s en adderachtigen als het gaat om gevaarlijke slangen? Het antwoord ligt in het onderscheid tussen “giftig” en “medisch significant”.
Terwijl veel slangen een giftige vloeistof hebben is het niet iedere slang die, wanneer hij bijt, een medisch significant effect heeft op een mens. Dit is het geval voor de meeste slangen die we vaak als “giftig” aanduiden. De slangen waarvan een beet daadwerkelijk de gezondheid van een mens in gevaar kan brengen, worden aangeduid als “medisch significante” slangen. Dit is dan ook de betekenis die we in deze tekst aanhouden. Dus, wanneer we het hier hebben over giftige slangen, bedoelen we slangen waarvan een beet voldoende toxisch is om een serieus gezondheidsprobleem te veroorzaken. Om jullie dus niet te verwarren gebruik ik in deze tekst de “leken definitie”: een gifslang is een slang die je met een goedgeplaatste beet naar het ziekenhuis kan sturen.
Met bovenstaande kennis in gedachten kunnen we kijken naar de slangen van Costa Rica, waar het gevaar zich vaak voordoet door misverstanden.
Costa Rica is beroemd om zijn biodiversiteit en slangen maken daar een belangrijk deel van uit. Er zijn op dit moment 141 verschillende slangensoorten geregistreerd in het land, waarvan er 23 als giftig (medisch significant) geclassificeerd zijn. De Terciopelo (Bothrops asper) is een van de meest gevreesde slangen in Costa Rica, met een goede reden. Deze slang komt wijdverbreid voor en is verantwoordelijk voor de grote meerderheid van de ongeveer 600 ongelukken met slangen in het land. De Terciopelo is een hinderlaagjager, wat betekent dat hij vaak stil en onopvallend op zijn prooi wacht. Totdat het te laat is voor een slachtoffer om te ontwijken. Daarnaast is hij uitstekend gecamoufleerd en past hij zich makkelijk aan aan verstoorde habitats.
Maar in werkelijkheid is de grootste kans op een ontmoeting met een slang niet zozeer het gevaar van de slang zelf, maar het gevolg van onwetendheid en mogelijkheid om incidenten te voorkomen. Landarbeiders in Costa Rica lopen een veel groter risico dan toeristen, voornamelijk in het regenseizoen. Dit heeft te maken met het feit dat zij tijdens het werk vaak door dichte vegetatie moeten bewegen, waarbij ze geen zicht hebben op wat zich onder hun voeten bevindt. Ze verplaatsen tevens grote hoeveelheden gewassen, zoals suikerriet of stapels takken, zonder de mogelijkheid om deze eerst zorgvuldig te inspecteren op slangen. Door deze ‘bulkverplaatsing’ kunnen ze per ongeluk een slang verwonden of in de buurt komen van een slang die zich bedreigd voelt, wat de kans op een incident vergroot. Toeristen daarentegen hebben doorgaans weinig kans op een ongeluk, zolang ze met respect door de natuur bewegen en de juiste voorzorgsmaatregelen nemen. De statistieken over bezoekers van de tropen die betrokken raken bij slangenincidenten zijn dan ook te verwaarlozen. En van dat kleine aantal zijn de meeste gevallen te wijten aan avontuurlijke types die de bergen in trekken om deze dieren te vangen of te fotograferen.
Terwijl de meeste mensen slangen vrezen, zijn er talloze natuurliefhebbers die slangen beschouwen als een van de mooiste en meest fascinerende dieren die ze in het wild kunnen tegenkomen. Bijvoorbeeld de Wimperadder (Bothriechis nigroadspersus). Dit is een prachtige boombewonende slang die bijvoorbeeld in de bergen van Monteverde relatief makkelijk te vinden is. Deze slangensoort is wijdverbreid door het land te vinden. De slang heeft een extreme kleurvariatie die van fel geel tot een combinatie van groen-wit-rood (de kerst morph) varieert. Het kan een indrukwekkend object zijn voor natuurfotografie. De beroemde “Oropel”, de geheel gele variatie van deze slangensoort, is bijvoorbeeld heel makkelijk te vinden in Cahuita Nationaal Park. Hoewel deze slang giftig is, is hij ook relatief rustig en is het een genot om hem van dichtbij te zien. Zonder dat je in gevaar bent.
Als je een slang tegenkomt in Costa Rica, probeer dan rustig te blijven en de slang niet te verstoren. Geef de slang ruimte om zijn gang te gaan en wees voorzichtig bij je bewegingen. Probeer langzame vloeiende bewegingen te maken. Vlotte, schokkerige bewegingen zullen het dier nerveus maken. Dit geldt, zoals velen van ons eigenlijk wel weten, voor alle dieren. Als je de natuur respecteert en je bewust bent van je omgeving, is de kans op een incident miniem. Slangen hebben een veel groter belang in het ecosysteem van de jungle dan wij ons vaak realiseren. Ze helpen onder andere de populaties van andere dieren in balans te houden. Zonder slangen zou het ecosysteem veel minder gezond zijn.
Dus de volgende keer dat je een slang tegenkomt in Costa Rica (of elders), aarzel dan niet om even stil te staan en van de schoonheid van dit dier te genieten. Heb je bijvoorbeeld ooit wel eens goed gekeken naar de kleur van de ogen van onze Nederlandse Adder (Vipera berus)? In plaats van bang te zijn, kun je jezelf de kans geven om te leren over deze fascinerende wezens en hun plek in de natuur. Het is waar: de enige echt gevaarlijke slang is degene die je niet ziet. Zorg er dan tijdens een bezoek aan de tropen ook voor dat je altijd oplet waar je gaat zitten en waar je je handen en voeten plaatst. Als je dan toch een slang tegenkomt is dat niet iets om bang voor te zijn, maar iets om te omarmen. Het is een kans om te leren en te groeien in je begrip van de natuur. Je zult merken dat het avontuur veel intenser wordt als je het met respect en nieuwsgierigheid aangaat.
Edventure denkt graag met je mee voor een mooie individuele reis op maat. Bekijk onze voorbeeldreizen ter inspiratie van de mogelijkheden
of neem direct contact op om jouw reiswensen door te geven.
Verder zoeken 
Aanvraag versturen 